IJssel

Schone IJssel

De IJssel wordt door sommigen de mooiste rivier van Nederland genoemd. Deze rivier is een 127 km lange aftakking van de Rijn en stroomt door Gelderland en Overijssel. Van oudsher is de IJssel een belangrijke handelsroute. De steden die langs deze rivier lagen waren aangesloten bij de Hanze: een samenwerkingsverband van handelaren en steden in de Middeleeuwen.

Inmiddels is de IJssel niet meer de handelsroute die zij ooit was, maar transporteert zij helaas wel (plastic) afval dat aanspoelt op de oevers. Als dit zwerfafval niet wordt aangepakt, kan het door de rivier naar zee worden gebracht waar het bijdraagt aan de plasticsoep-problematiek. Bovendien leidt het tot overlast en schade voor mens en natuur in en langs de rivier zelf en blijkt uit onderzoek dat het plastic zwerfafval zich ophoopt in de rivieroevers.

Om het zwerfafval in de IJssel aan te pakken is het project Schone IJssel opgestart; een samenwerkingsverband tussen vele initiatieven langs de rivier. In 2019 is in dit kader gestart met activiteiten in de provincie Overijssel. Dit mede naar aanleiding van een motie aangenomen door de Gedeputeerde Staten van Overijssel.
Daarna zijn er ook activiteiten gestart in Gelderland.

Schone IJssel

Netwerk Schone IJssel (voorheen Schone IJssel Oevers) is een open netwerk van grote en kleine initiatieven. Inwoners, scholen en verenigingen, provincies en gemeenten, natuurorganisaties zoals IVN en NMO, milieudiensten en afvalverwerkers, Rijkswaterstaat, waterschappen en andere organisaties die een rol willen spelen bij het voorkomen, verwijderen en verwerken van afval in en langs de rivier de IJssel zijn aangesloten bij het netwerk. Er zijn heel veel koppelkansen.

Het netwerk komt vier keer per jaar bij elkaar en eens per jaar is de Dag van de IJssel met meerdere partijen. Via een besloten online platform en via offline bijeenkomsten delen de partners in het netwerk hun  nieuws, acties, kennis, campagnes en onderzoeken.

Wat is tot nu toe bereikt?

Vanuit de samenwerking in het project Schone IJssel en het netwerk Schone IJsseloevers is al heel wat bereikt. Door de krachten te bundelen langs de vier O’s: Opruimen, Onderzoeken, Oplossen en Ontdekken kunnen we veel partijen en mensen met elkaar verbinden, faciliteren en activeren.

Resultaten tot nu toe:

• Er worden regelmatig opruimacties georganiseerd, waarbij kilometers oevers van zwerfafval worden ontdaan. Dit vindt vaak plaats in de  periode na hoogwater piekafvoer in het voorjaar (februari-maart), wanneer veel met de rivieren mee stromend zwerfafval op de oevers achterblijft en op World Cleanup Day. In totaal zijn in het gehele gebied jaarlijks zeker 300 vrijwilligers actief met het opruimen van de oevers, die daarmee voorkomen dat 600 kg afval doorstroomt naar de plasticsoep in zee.
• In het gebied zijn diverse opruimgroepen en -initiatieven actief, zoals Kampen-Schoon, WorpWegWerp-vrij, Trashhunters Zwolle, Deventer Schoon familie en Wim Eikelboom. Zij hebben een stukje IJssel geadopteerd en ruimen dit regelmatig op. Veel van deze groepen organiseren zelf, of met de betreffende gemeenten, opruimacties in de woonomgeving en langs het water. Verder zijn er veel kleine groepen of personen die op regelmatige of incidentele basis opruimacties doen.
• Gemeente Rheden heeft in totaal 31 trajecten op de oevers van het Apeldoorns kanaal en de IJssel aangewezen, die in aanmerking komen om geadopteerd te worden. Al deze trajecten zijn door inwoners geadopteerd en er is zelfs een wachtlijst. Inwoners krijgen vanuit de gemeente opschoonspullen en een kleine vergoeding voor het beheer van het traject, dat door hen minimaal 2 keer per jaar wordt opgeschoond. Het afval wordt tijdens het opruimen gescheiden in 2 zakken voor de stromen PMD en restafval. Hierdoor hoeft er minder afval verbrand te worden.
• Vanuit Schone Rivieren wordt in het kader van het landelijke rivierafval onderzoek sinds 2020 langs de IJssel op circa 60 locaties (tracés van 100m langs de oevers) 2 keer per jaar de hoeveelheid en samenstelling van het aangespoelde afval geregistreerd. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door speciaal daarvoor opgeleide vrijwilligers (citizen science) en de methodiek sluit aan bij onderzoek van zwerfafval op stranden langs de Noordzee (OSPAR methodiek). Met de informatie, die uit dit onderzoek naar voren komt worden hotspots waar zwerfafval zich ophoopt geïdentificeerd, trends onderkend en op basis van de gevonden items ook vastgesteld wat de belangrijkste bronnen van het zwerfafval zijn.
• Eind 2020 trok een aantal rivierafvalonderzoekers van Schone Rivieren aan de bel over grote hoeveelheden plastic korrels (nurdles) langs de IJssel. Uiteindelijk leidde het onderzoek naar plasticverwerker Daly Plastics. Door beperkte rioolwaterzuivering van het bedrijfsterrein stroomden de nurdles via het riool de IJssel in. De Zwolse gemeenteraad besloot unaniem dat het bedrijf moest betalen voor de vervuiling. Daly Plastics heeft vervolgens zelf stappen ondernomen. Ze investeerden 100.000 euro in een voorzuiveringinstallatie die nurdles moet opvangen. Ook zijn  er korven geplaatst op alle waterafvoeren en protocollen geïmplementeerd om nurdle verlies bij het laden en lossen te voorkomen.
• Kampen-Schoon heeft in 2022 de omvang en belangrijkste bronnen van vervuiling met piepschuim en sigarettenpeuken langs IJssel bij Kampen in beeld gebracht. Bij harde wind komt door verwaaiing van bedrijventerreinen en bouwplaatsen komt veel piepschuim in de rivier terecht. Sinds het rookverbod in binnenruimtes komen er veel meer sigarettenpeuken op straat terecht. Jaarlijks gaat het alleen al in Kampen om 16 ton aan peuken met plastic en gif waarvan er veel via de regenwaterafvoer in de IJssel wordt geloosd.
• In 2021 startten de provincie Overijssel, energiebedrijf Engie en gemeente Zwolle een pilot met een plasticvanger van Clear Rivers. Dit systeem, bestaande uit twee lange drijvende armen en een verzamelbak, haalt drijvend plastic uit het water, zodat het niet verder naar zee stroomt. Het systeem is tot eind 2022 in een bocht van de IJssel bij Zwolle getest, maar er bleek niet veel plastic te worden afgevangen. Van het uitkomende materiaal is met hulp van studenten van hogeschool Saxion een prototype van een blouse gemaakt, die voor een kwart bestaat uit rivierplastic uit de IJssel.
• In 2021 zijn ruim 100 leerlingen van middelbare scholen in Zwolle, Kampen en Olst Wijhe aan de slag gegaan als Woordvoerders van de Rivier. Zij brachten aan de hand van de 4 O’s in kaart welke zwerfafvalproblemen er spelen langs de IJssel. Deze kennis gebruikten zij om oplossingen voor te ontwerpen. Deze varieerden van een ontwerpwedstrijd voor nieuwe prullenbakken rondom scholen tot het aanleggen van een ‘bubble barrier‘ om het afval op te vangen en te verwijderen.