Op 30 november en 1 december 2022 is de Schone Rivieren Hackathon in Blue City Rotterdam georganiseerd. Tijdens het tweedaagse evenement gingen professionals en stakeholders aan de slag met de uitdaging om oplossingen te vinden voor drie veel voorkomende items langs de rivieren. Dat zijn sanitaire producten, piepschuim (EPS) en single-use voedsel- en drankverpakkingen.
Twee keer per jaar doen meer dan duizend burgerwetenschappers voor Schone Rivieren onderzoek naar de hoeveelheid, samenstelling en herkomst van afval in de Nederlandse rivierdelta. Uit deze verzamelde data blijkt dat plastic drank- en voedselverpakkingen, piepschuim en sanitaire producten één van de meest gevonden items zijn langs de Nederlandse rivieren. Deze items kennen elk een eigen route naar het water; vanuit recreanten, bouw- en industrieterreinen en via riool overstorten.
De Schone Rivieren Hackathon bracht twee dagen lang betrokkenen van bedrijfsleven en (lokale) overheid bij elkaar om samen met andere organisaties deze vraagstukken aan te pakken. Meer dan 35 deelnemers, van gebiedsbeheerders, producenten van piepschuim, aannemers, waterschappen, leveranciers van hergebruiksystemen, brancheverenigingen, studenten tot gedragswetenschappers kwamen samen om kennis en ervaringen in te brengen voor het vinden van structurele oplossingen voor plastic in rivieren in Nederland. Het doel van de hackathon: in minder dan 48 uur creatieve oplossingen te bedenken met een focus op preventie.
Per uitdaging werd gewerkt met een gemengd team van deelnemers, veelal samengesteld uit stakeholders/belangrijke actoren in de productieketen. Elke uitdaging (challenge) heeft een challenge owner, die belang heeft bij het vinden van oplossingen voor het betreffende item. Ook waren er voor de teams mentoren beschikbaar, die gedurende de twee dagen geraadpleegd konden worden en feedback gaven.
Li An Phoa gaf de eerste dag de aftrap met haar inspirerende verhaal van Drinkable Rivers. Ze heeft o.a. in het Maasstroomgebied de Mayors for Drinkable Rivers opgezet, een netwerk van burgermeesters die concrete maatregelen doorvoeren om de Maas weer drinkbaar te maken. Li An Phoa vertelt hoe ze te voet en in ontmoeting met anderen 15.000 km langs de rivier heeft afgelegd en brede media-aandacht voor drinkbare rivieren heeft gekregen. Ze heeft een duidelijke boodschap: experience, love, care. Wanneer mensen hun rivier ervaren, zullen ze het belang begrijpen en zo herinnert ze ons eraan dat wereldse ambities uit kunnen komen, het begint bij kleine lokale stappen die tot een grote beweging kunnen uitgroeien… zo kan je, als je breder kijkt dan de strikte kaders van je eigen verantwoordelijkheid, je cirkel van invloed enorm vergroten en daadwerkelijke veranderingen op gang brengen. Deze boodschap namen de deelnemers mee tijdens de 2-daagse hackathon.
Tijdens de eerste dag hebben de teams een probleemanalyse gemaakt. Welke route legt het item van productie via gebruik tot rivier af? Wat is het probleem? Waarom is het nog niet opgelost? De probleemanalyse maakte mogelijk om de pijnpunten en kansen in het gehele systeem te zien. De tweede dag werden de deelnemers uitgedaagd om hun ideeën om te zetten in concepten. Aan het einde van de tweede dag presenteerde elk team hun concepten in de vorm van een pitch aan de challenge owners en mentoren. Er is hard gewerkt! De problemen waren complex, desondanks lukte het de teams met oplossingen in te spelen op de grote systeemuitdagingen en laagdrempelige acties en ’quick wins’ daaraan te koppelen. Een opsomming van de resultaten per team:
Sanitaire producten via riooloverstorten
De teams in deze challenge hebben twee sporen gekozen om het probleem op te lossen.
Enerzijds het markeren van de vochtige doekjes in het rioolstelsel als zwerfafval en daarmee de verantwoordelijkheid terugbrengen in de keten. Anderzijds het vergroten van bewustwording door een campagne te lanceren met een focus op vakantieparken en andere plekken waar veel verschillende gebruikers worden bereikt. De teams hebben een plan en criteria gepresenteerd voor het onderzoek en een pilot voorafgaand aan de campagne.
De verwaaiing van piepschuim vanuit bouwplaatsen
De challenge voor piepschuim (EPS) kende ook twee teams, bestaande uit EPS-producenten, gebiedsbeheerders en na-isolatiebedrijven. De oplossingen leggen de focus op kennis & cultuur en advies & toezicht verbeteren binnen de bouw.
De teams voor de challenge piepschuim hebben concepten gepresenteerd voor het oprichten van een campagne om urgentiebesef van het probleem bij medewerkers op de bouwplaats te verhogen. Een team adviseerde om voor de communicatie en bewustwording op de bouwplaats aan te sluiten bij de methodiek van toolbox-meetings voor veiligheidsaspecten. Verder presenteerde het team een campagne gericht op sociale controle door de buurt, waarbij de bouwers door de omwonenden op de hoogte gebracht worden als ze piepschuim vinden. Ook werden er plannen gepresenteerd voor actief toezicht en een betere samenwerkingen tussen omgevingsdiensten en concrete technische maatregelen (bijvoorbeeld gesloten containers, schotten aan onderzijde hekwerken, e.d.) om verspreiding buiten de bouwplaats te voorkomen.
Single-use plastic voedsel- en drankverpakkingen: van gebruik naar hergebruik
met een focus op statiegeld in de horeca en retail.
De teams hebben gekeken naar de keten van hergebruik in horeca en retail en vroegen zich af: waarom wordt een huidig hergebruiksysteem voor drinkbekers en voedselverpakkingen nog niet landelijk, breed ingezet? Hun analyse: er is een gebrek aan een prikkel om voor de consument een beker of verpakking actief in te leveren. De verantwoordelijkheid ligt met name bij mkb-bedrijven die zowel aanbieden, innemen, de consument inlichten en voor uitdagingen staan als opslag en personeel. Het team presenteerde een uniforme manier voor het verzamelen van hergebruikbekers (uit te breiden naar hergebruik voedselverpakkingen en andere sectoren) waarbij de hergebruikbeker wordt teruggebracht in het roulatiesysteem met een financiële prikkel voor de retailer. Zo wordt het verlies in de keten teruggebracht en de service die de retailer geeft beloond. Standaardisatie en een uniforme hergebruikverpakkingen zijn daarbij gewenst.
Samen met de challenge owners gaat Schone Rivieren nu invulling geven aan het vervolg om de geformuleerde oplossingen verder uit te werken en toepasbaar te maken. De hackathon is georganiseerd door Schone Rivieren, een initiatief van IVN Natuureducatie, Stichting De Noordzee en Plastic Soup Foundation. Met behulp van burgerwetenschap verzamelen we gegevens over de hoeveelheid, samenstelling en herkomst van rivierafval. Het doel? Plasticvrije rivieren in 2030. Het onderzoek is het grootste afvalonderzoek in de Nederlandse rivierdelta.