Chipszakken, wattenstaafjes en plastic flesjes: de Nederlandse rivieroevers liggen bezaaid met plastic afval. Nederland wordt ook wel het afvoerputje van Europa genoemd. Via onze rivieren stroomt zwerfafval naar zee, waar het bijdraagt aan de plasticsoep. Alleen het opruimen van zwerfafval voelt als dweilen met de kraan open. In 2017 slaan IVN Natuureducatie, Stichting De Noordzee en de Plastic Soup Foundation met het initiatief Schone Rivieren de handen ineen om daar wat aan te doen. Onze missie: plasticvrije rivieren in Nederland in 2030. Door samen te werken en gebruik te maken van elkaars expertises en netwerken willen de milieuorganisaties niet alleen opruimen, maar het afval op de oevers ook in kaart brengen. Zo kunnen we het probleem bij de bron aanpakken en de kraan dichtdraaien.
We blijken niet de enigen die ons storen aan het afval op de oevers: mensen melden zich massaal aan om mee te helpen. In januari 2017 leiden we de eerste 200 rivierafvalonderzoekers op langs de Maas en de Waal. Tijdens drie trainingen in overvolle zaaltjes leren de onderzoekers in spé zwerfafval te turven aan de hand van de OSPAR-methodiek. ’s Middags naar buiten om te oefenen langs de waterkant. Met behulp van deze burgerwetenschappers brengen we het afval op de Nederlandse rivieroevers in kaart.
Titus Voorhoeve, rivierafvalonderzoeker langs de Lek: ‘Als ik langs de Lek loop, stoor ik me aan de enorme hoeveelheid plastic afval op de oevers. Ik weet hoe gevaarlijk plastic is voor ons ecosysteem. Twee keer per jaar meedoen als vrijwilliger voor Schone Rivieren is voor mij een kleine moeite, want het kost mij twee dagdelen, maar samen boeken we echt resultaat richting het oplossen van de plasticsoep.’
Van volle zaaltjes naar online training
In 2019 ontvangt Schone Rivieren een extra bijdrage van € 1,95 miljoen van de Nationale Postcode Loterij om het onderzoek op te schalen naar alle grote rivieren in Nederland. We stellen ons tot doel om duizend vrijwilligers opleiden tot rivierafvalonderzoeker. Elk half jaar worden nieuwe vrijwilligers opgeleid en telkens zitten de trainingen binnen no time vol. Maar dan staat begin 2020 de wereld opeens op zijn kop. Door de coronamaatregelen is het niet mogelijk om nieuwe vrijwilligers op locatie te trainen. Er is echter nog steeds veel animo. De trainingen worden omgezet naar een online variant. Dat blijkt een succes. In januari 2021 volgen ruim 300 mensen de digitale training tot rivierafvalonderzoeker.
Grootschalig burgerwetenschappelijk onderzoek
Daarmee gaan maar liefst 1.113 rivierafvalonderzoekers van 15 februari tot en met 15 maart op pad. Een mijlpaal! In tweetallen brengen zij komende maand het afval op de Nederlandse rivieroevers in kaart: van de Vecht tot aan de Grevelingen. In totaal beslaat het Schone Rivieren onderzoek 634 tracés van elk 100 meter rivieroever. Vanaf de waterlijn tot aan de begroeiing wordt afval verzameld, genoteerd en uiteraard ook opgeruimd. Stichting De Noordzee voert controlemetingen uit om de kwaliteit te waarborgen.
Tim van Emmerik, assistent-professor aan de Wageningen Universiteit: ‘Het is cruciaal dat we meer te weten komen over afval in rivieren, en daar hebben we heel veel data voor nodig. De vrijwilligers van Schone Rivieren spelen een zeer belangrijke rol hierin, omdat we zo in korte tijd in heel het land metingen kunnen doen. Met meer dan 1.000 vrijwilligers is Schone Rivieren één van de grootste citizen science-rivierafvalonderzoeken in de wereld.’
Onderzoeksresultaten Schone Rivieren sinds 2017
Uit het onderzoek blijkt onder meer dat blikjes en plastic flesjes steevast in de top 15 staan van meest gevonden afval op de rivieroevers. Schone Rivieren roept staatssecretaris Stientje van Veldhoven dan ook meermaals op om statiegeld in te voeren op kleine plastic flesjes én blikjes. Begin deze maand was de kogel na tientallen jaren politiek getouwtrek dan eindelijk door de kerk. Vanaf 31 december 2022 komt er 15 cent statiegeld op blikjes. Daarnaast worden regionaal nurdle-hotspots ontdekt. Plekken langs de rivieroever waar meer dan 400 kleine plastic korrels of nurdles gevonden worden per vierkante meter. Deze plastic korrels zijn ongeveer zo groot als een speldenknop en vormen de grondstof voor bijna alle plastic producten. Ze zijn schadelijk voor het milieu. Dieren kunnen de korrels aanzien voor voedsel en kunnen sterven.
Factsheet Resultaten Najaarsmeting 2020
Onze gezamenlijke droom, plasticvrije rivieren in 2030, komt steeds een stapje dichterbij. Rivierafvalonderzoekers: bedankt voor jullie tomeloze inzet!