Aan het woord.
Interview met Auke-Florian Hiemstra
Het plasticprobleem, Auke-Florian kon er niet omheen tijdens zijn studie biologie. Van plastic in magen van stormvogels tot plastic in de gracht. Het maakte zoveel indruk dat hij steeds dieper in het onderwerp dook en zo terecht kwam bij zijn nieuwste onderzoek: plastic in meerkoetnesten.
Vertel eens, waar is jouw interesse in het plasticprobleem ontstaan?
‘Als klein kind kwam ik ontzettend graag op het Waddeneiland Schiermonnikoog. Hier begon mijn absolute passie voor de natuur en was ik als klein kind al schelpen aan het rapen. Maar sinds de containerramp spoelt er nu vooral ook veel plastic aan, en raap ik dat maar. Het plastic probleem, je kunt er niet omheen.
Dat merkte ik ook toen ik Biologie ging studeren in Leiden. Zo deed ik onderzoek naar koraal op Curaçao en heb toen heel veel gedoken. Dan kom je natuurlijk veel moois tegen, maar ook zoveel troep die er niet hoort. Gaandeweg mijn studie begon ik steeds meer met communicatie te doen; ik schreef columns en begon te presenteren. Want het is nu belangrijker dan ooit om de natuur een stem te geven. Zo herinner ik mij nog altijd mijn allereerste item als dierenexpert bij kinderprogramma Willem Wever. Tijdens deze show beantwoordde ik natuurvragen van kinderen en kwam de vraag: “waarom is afval in de zee zo slecht voor vogels?”. Om dat uit te zoeken mocht ik een maag van een stormvogel openmaken om te kijken wat daarin zat. Dat was zo heftig! De hoeveelheid plastic die eruit kwam, bizar!’
En nu doe je onderzoek naar plastic in meerkoetnesten, hoe ben je op dat onderwerp gekomen?
‘Ik moet eerlijk zeggen dat ik mij eerst heel lang heb afgezet tegen het onderwerp “vogels”. Er zijn namelijk zóveel mensen met dit onderwerp bezig, terwijl er echt genoeg andere dieren zijn die aandacht nodig hebben. Ik heb mij een tijd beziggehouden met minder onderzochte dieren zoals diepzee-inktvissen. Een van mijn frustraties toen was de definitie van het woord ‘snavel’ dat in het woordenboek staat omschreven als “de bek van een vogel”. Dit terwijl inktvissen 500 miljoen jaar geleden al snavels hadden en de eerste vogels pas zo’n 100 miljoen jaar geleden om de hoek kwamen kijken. Samen met Radio 1 hebben we die definitie laten aanpassen. Als je het aantal biologen eerlijk zou verdelen over het aantal dieren, dan was het grootste deel van de biologen nu bezig met een insectensoort. Maar, een groter aandeel dan eigenlijk goed is, werkt dus aan vogels. En nu ik dus nu ook nog.’
Toch zit je nu op het onderwerp vogels, hoe zit dat?
‘Dat heeft met het plastic te maken. Een aantal jaren geleden ben ik met Liselotte Rambonnet van de Universiteit Leiden een project gestart over wegwerpbekers, hier in Leiden. Die bekertjes dreven hier na de stadsfeesten namelijk volop rond. Op 100 meter gracht vonden we wel 7000 bekertjes! Op een gegeven moment, toen we vanuit kano’s weer met een clean-up bezig waren, zag ik ineens dat ik niet de enige was die bezig was met afval. Een meerkoet was ook met plastic aan het slepen, en wel met diezelfde plastic bekertjes. Ik heb hem toen gevolgd om te kijken wat hij er mee ging doen. De meerkoet bracht een plastic bekertje naar het nest en legde hem tussen de takjes en andere troep. Ik werd zo benieuwd naar wáárom deze meerkoet afval gebruikte voor het nest, dat ik mij steeds meer in het onderwerp ben gaan verdiepen. Ik ben uiteindelijk afgestudeerd op de meerkoet en Naturalis vond dit onderwerp zo interessant dat ik nu bij hen op dit onderwerp promoveer. Meerkoeten maken nesten van de gekste dingen, van zonnebrillen, tot ruitenwissers en cocaïne envelopjes; maar tegenwoordig gebruiken ze ook veel mondkapjes.’
‘Wat ik vooral zo leuk vind is dat veel vogelaars met grote camera’s en verrekijkers op pad gaan om een of andere bijzondere vogel te zien, terwijl de meerkoet overal in Nederland te zien is. In elke sloot, gracht, plas, of rivier kan je een meerkoet vinden. Zelfs in het rode licht van de Amsterdamse Wallen, tussen de dronken Engelse toeristen, zijn ze nog nesten aan het bouwen. Dat vind ik fascinerend aan deze vogel. Ze schuwen mensen niet, zijn super tolerant en ze leven echt tússen de mensen en dus ook tussen ons afval. Je hoeft niet ver van huis om een bijzondere vogel te zien. De meerkoet is hartstikke bijzonder en dicht bij huis.’
Kan je wat vertellen over het onderzoek?
Tijdens dit onderzoek focussen we op twee grote vragen. De eerste vraag is: waarom gebruikt de meerkoet afval in z’n nest? Zo is er bijvoorbeeld in Mexico City ooit onderzocht waarom bepaalde vogels sigarettenpeuken gebruikten voor hun nest. Wat bleek? De peuken helpen tegen parasieten in het nest! Voorheen gebruikten ze specifieke planten in hun nest om deze beestjes te verjagen, echter door de uitbreiding van de stad en verdwijning van de natuur zijn ze op zoek gegaan naar een andere oplossing. Dat bleken sigarettenfilters te zijn. Waarom de meerkoet plastic gebruikt is nog onduidelijk. Misschien gebruiken ze het als back-up, als ze niks natuurlijks kunnen vinden, dan maar plastic. Maar het zou ook kunnen dat ze plastic specifiek aanslepen, en het misschien ook wel voordelen heeft. Dat weten we nog niet.
‘De tweede vraag die we gaan onderzoeken is: kan het kwaad voor de jonkies, zo’n nest vol plastic? Een nest is bedoeld als een soort wieg, een veilige plek voor de kuikens om in op te groeien, maar of dat nest tegenwoordig nog wel zo veilig is… Vaak is plastic slecht maar in dit geval weten we het nog niet. Die balans die kunnen we nog niet opmaken, daarvoor hebben we heel veel observaties en waarnemingen nodig en dat zijn we nu aan het verzamelen. Juist dat de natuur iets met dat plastic doet en we nog niet weten of dat goed of slecht is, vind ik een spannend en interessant vraagstuk.’
Kan men je helpen met het onderzoek?
‘Jazeker, graag zelfs! Zoals ik al zei hebben we veel observaties en waarnemingen nodig voor dit onderzoek. Dat kan ik uiteraard niet alleen. Op de website meerkoetnest.nl kan iedereen meerkoetnesten doorgeven. Veel mensen komen tijdens hun rondje wandelen, de hond uitlaten of hardlopen wel een meerkoetnest tegen. Ik wil ze vragen om eens aandachtiger te kijken, een foto te maken en door te geven hoe de omgeving van het nest eruitziet. Zit er plastic in het nest? Zijn er veel waterplanten in de buurt? Er is nog nooit zo’n groots citizen science onderzoek naar dit verschijnsel gedaan, dus alles wat we ontdekken aan deze plastic nesten is nieuw! Dat is toch gaaf? En wij kunnen de hulp goed gebruiken.’
Volg Auke-Florian’s onderzoek op Instagram op @aukeflorian.