‘Wat hadden we graag de trein gepakt om elkaar op locatie te ontmoeten’ zegt dagvoorzitter Sylvia Spierts tijdens de opening van Schone Rivieren Inspireert. Ruim 80 rivierafvalonderzoekers bezoeken vanuit huis de online bijeenkomst. Zij zorgden samen met de sprekers en workshopgevers en het afwisselende programma voor wederom een geslaagde editie.
Dagvoorzitter Sylvia Spierts laat de deelnemers een aantal van haar vondsten zien. Na de zware overstromingen in Limburg, Duitsland en België hebben de rivieren veel meegevoerd en dat afval is een grote hoeveelheden afgezet op de rivieroevers. De Franstalige memorykaartjes en een stapel boterkuipjes zijn voorwerpen die ze heeft gevonden tijdens haar opruimacties langs de Maas. De boterkuipjes die Sylvia heeft gevonden komen allemaal uit dezelfde zuivelfabriek. In juli zijn de stuwmeren rondom de fabriek zo overgelopen dat alles wat op bedrijventerrein is weggespoeld. De kuipjes komen we nu tot op de Moerdijk nog tegen. Het laat maar weer zien hoe voorwerpen van het land via rivieren terecht komen in de zee.
Merijn Tinga – Plastic Soup Surfer
Merijn heeft zijn leven als bioloog omgegooid om te strijden tegen plasticvervuiling. Al acht jaar lang is zijn surfboard zijn tweede huis. Jaren geleden bouwde Merijn van het plastic dat hij op het strand vond een surfboard en sindsdien heet hij de Plastic Soup Surfer. Surfen maakt deel uit van hoe hij zijn actie voert. Zijn campagnes en expedities richt hij op het bedrijfsleven en de politiek.
Bewustwording is niet genoeg – we moeten naar de bron
In 2015 gaat hij met zijn gezin zeilen in Scandinavië. In de Scandinavische landen is er dan al statiegeld op plasticflesjes. Maar dit voorkomt niet dat er plastic in het water te vinden is: ‘Het voelde als dweilen met de kraan open. Een Zuidwester wind zorgt ervoor dat afval uit Engeland en Nederland daar terecht komt’ vertelt Merijn. Met dat in zijn achterhoofd wilde Merijn strijden voor invoering voor statiegeld op plasticflesjes. Hij bouwt een surfboard met 60 plastic flesjes en doet daarmee een poging om in het Guinness Book of Records terecht te komen: de eerste kitesurfer die van Nederland naar Engeland surft (op een draagvleugel surfboard).
Het ging hem niet om het record, maar om zoveel mogelijk media-aandacht voor zijn petitie. Het record haalt hij niet, maar media-aandacht kreeg hij wel. Na een paar maanden heeft Marijn ruim 50.000 handtekeningen. De handtekeningen en een zelfgeschreven motie die oproept tot 90% minder plastic zwerfafval binnen 3 jaar brengt hij naar de Tweede Kamerleden. Met succes: 2 dagen later wordt de motie door het kabinet overgenomen.
Wegwerpcultuur is doorgeschoten
Daarna richt Merijn zijn strijd op de supermarkten en frisdrankfabrikanten die de invoering van statiegeld tegenhouden. Merijn geeft aan dat bedrijven vaak opruimen en recyclen noemen als de oplossing. ‘Recyclen is niet de oplossing. Voor die zeeschildpad maakt het niet uit of het gerecycled plastic is. Het gaat erom dat het niet in het milieu terecht komt. Plastic is echt overal en vooral in een wegwerpvorm’ geeft Merijn aan. Hij is de hele Rijn afgegaan van de bron naar de monding (1000 km), verzamelde onderweg plastic zwerfafval en ging daarmee terug naar de fabrikanten en verkopers. Verschillende radio- en tv-programma’s zenden uit over de campagne.
Volgens Merijn moet de we stoppen met opruimen en starten met data verzamelen en monitoren. En natuurlijk ruim je daarna ook op. Door het zwerfafvalprobleem vast te leggen wordt het zichtbaar en kun je organisaties verantwoordelijk stellen. Als voorbeeld noemt hij #missionmars. Een verzameling van ruim 23.000 Mars zwerfafvalwikkels.
Merijn is trots op de overwinning die inmiddels is geboekt. Van 2016-2020 voerde hij met verschillende expedities en een Tweede Kamer motie campagne voor statiegeld op kleine plastic flesjes en blikjes.
Zoals in de grafiek te zien is, neemt het aantal plastic flesjes per kilometer na het aannemen van de motie (half 2021) enorm af. Dit komt door de invoer van statiegeld op kleine plastic flesjes.
Meer lezen? Lees Merijn Tinga’s boek Plastic Soup Surfer.
Schone Rivieren: Stand van Zaken en Toekomst
Een kleine blik terug doet projectleider Joost Barendrecht. In onderstaande tijdlijn zie je hoe enorm Schone Rivieren is gegroeid. Joost: ‘De rivieren kennen geen grenzen en daarom proberen wij ook over de grenzen heen te kijken’.
Sinds 2020 doen we onderzoek langs alle grote rivieren. Op de kaart die onderzoeker Winnie de Winter presenteert zie je 512 rode stippen. Dat zijn de locaties waar de rivierafvalonderzoekers actief zijn. Tot nu toe zijn er al 1.830 onderzoeken uitgevoerd langs de rivieren.
Dit vertelt de verzamelde data:
- Groeiende hoeveelheid afvalitems in database. Er staan nu 675.211 afvalitems in de database. De exponentiele groei komt doordat er meer wordt gemonitord;
- Samenstelling afval: 81% plastic, 5% glas, 5% metaal, 5% papier, 2% textiel, 1% hout en 1% rubber;
- Er zijn 4 hoofdbronnen van het afval: de grootste bronnen zijn met 36% industrie en recreatie. Dit is door de jaren heen niet anders geworden;
- Op de lijst van 15 meest gevonden items staan zes wegwerpartikelen van plastic;
- Op 38% van de onderzoekslocaties zijn nurdles aanwezig
Met dataverzameling kunnen we laten zien dat een maatregel of verbod ook echt werkt. Bijvoorbeeld door de statiegeldregelingen op kleine plastic flesjes vanaf 1 juli 2021 en straks ook die op blikjes vanaf 1 januari 2023.
Download hier de presentatieslides van Joost van Barendrecht en Winnie de Winter.
Op naar de workshops!
1. Plastic op de lokale politieke agenda – Job van den Assem (Lowlander Project)
Op 16 maart vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Een goed moment om het tegengaan van plastic gebruik en vervuiling op de politieke agenda te zetten. Daarom organiseren we in februari en begin maart een Schone Rivieren verkiezingscampagne in aantal gemeenten. We organiseren opruimacties met politici, analyseren afval op het gemeentehuis en gaan in gesprek met politieke partijen over beleid dat ze op kunnen nemen in het collegeakkoord. Bekijk de slides van deze workshop en hoor meer over de plannen, hoe jij ook mee kan doen en hoe we dit samen tot een groot succes kunnen maken.
2. Datagericht zwerfafval opruimen, zo doe je dat! – Peggy Blaauw en Marloes Heebing (GoClean)
Waar, hoeveel en wat voor soort zwerfafval ligt er in jouw omgeving? Dit zijn vragen die gesteld moeten worden om te komen tot een bronaanpak. Deze vragen kunnen beantwoord worden door te werken volgens de ViVaVo methode van GoClean. 
ViVaVo staat voor Vinden, Vastleggen en Voorkomen. Tijdens de workshop is uitgebreid ingegaan op het belang van dataregistratie van zwerfafval, de manier waarop dit gedaan kan worden, hoe jijzelf hieraan een bijdrage kan leveren en wat heeft de data al gebracht. Meten is weten. Wees de verandering en zet je ook in om zicht te krijgen op zwerfafval. Download hier de slides.
3. Duik in de wereld van plastic – Harmen Spek (Plastic Soup Foundation)
Plastic is een fantastisch materiaal met ongekende eigenschappen en productiemogelijkheden. Bijna iedereen heeft wel vragen over plastic omdat we steeds meer lezen over de problemen en gevolgen van plastic in het milieu en omdat we de hele dag door in contact staan met diverse plastic producten. 
De belangrijkste vraag is dan misschien wel: ‘wat voor consequenties heeft het materiaal voor het milieu en onze gezondheid?’ Onderwerpen die Harmen voorbij liet komen tijdens zijn presentatie: Wat is plastic en hoe is het ontstaan? Waarom zijn we er inmiddels zo verslaafd aan zonder het echt te beseffen? Hoe groot is de wereldwijde plasticproductie en wat heeft dat voor consequenties op het gebied van afval. Kunnen we het materiaal nu wel of niet goed recyclen? En hoe zit het eigenlijk met bioplastics?
4. Dwars op het landschap – Peter-Frans de Graaf
Kunstenaar en docent Peter-Frans de Graaf stipt in een workshop het concept natuur en landschap aan via oude en hedendaagse meesters, maar ook via zijn eigen werk. Dat werk kan je in één zin samenvatten als: ‘dwars op het landschap’. Hij is geïnspireerd door en becommentarieert het Hollandse landschap en zeker ook de IJssel. Hij ging in op de geschiedenis van het landschap, het nut van dwars denken en deed een voorzet voor de toekomst.
5. Lokaal in Actie – Anne Land en Liselotte Rambonnet (Universiteit Leiden)
Van statiegeldbekers tot plasticvrije terrassen, in Leiden pakken we de vervuiling bij de bron aan. 
Doordat we gegevens verzamelen over het afval in de grachten hebben we een sterk verhaal! Wil je zelf ook iets veranderen in jouw omgeving, hoe pak je dit dan het beste aan? Waar moet je aan denken, wie wil je bereiken, hoe ga je ze bereiken? Samen onderzoeken we hoe jij iets in je eigen omgeving kan gaan veranderen!
6. Afvalvrij leven – Elisah Pals (Zero Waste Nederland)
Elisah Pals is de initiatiefneemster van burgerbeweging Zero Waste Nederland. Zelf leeft ze nagenoeg afvalvrij, en heeft ze onder meer 6 jaar niets nieuws gekocht. Inmiddels heeft ze 60.000 afvalverminderende enthousiastelingen aan zich verbonden, en telt haar beweging 72 lokale communities. Dé basis van zero waste is toch wel het idee van ‘de vijf R-en’. Refuse, Reduce, Reuse, Recycle and Rot.
Hier lees je er meer over.
Voor mensen die zich verder willen verdiepen in afvalvrij leven verwijst Elisah je naar deze video: Ted talk, Plastic attack, en NVRD talk.
7. Spreken namens een rivier: opstaan voor de rechten voor de Natuur – Jessica den Outer
In deze interactieve workshop gingen we dieper in op de rechten voor rivieren. Waarom zijn rechten voor rivieren zo hard nodig? Hoe sta je op voor de rechten van rivieren, en hoe spreek je namens een rivier? Jessica leert je jouw stem gebruiken om voor de stemloze natuur op te staan.
8. Escaperoom Plasticsoep – Tessa de Been (IVN Natuureducatie)
Om ook kinderen bewust te maken van Plasticsoep en wat je ertegen kunt doen ontwikkelde IVN Het Groene Wiel een spel voor de hoogste groepen van het Basisonderwijs: Escaperoom Plasticsoep. In de workshop neemt Tessa de Been je mee in de opzet en onderdelen van dit educatieve spel dat beschikbaar is voor lokale NME-partijen, IVN-afdelingen en anderen die activiteiten voor kinderen in het basisonderwijs willen organiseren. Download hier de slides.
Laat onze blauwe beweging groeien
Laat deze blauwe beweging groeien! Praat erover en deze acties kunnen daar zeker bij helpen.
- Doe mee aan de campagne tegen wegwerpbekers
https://www.schonerivieren.org/togo/ - Geef de rivieren een stem door het tekenen van de Petitie Maas in de wet
https://maascleanup.nl/actie/petitie/ - Aanmelden campagne afval op de politieke agenda
https://www.schonerivieren.org/aanmelden-campagne-plastic-afval-op-de-politieke-agenda/
Schone Rivieren Inspireert 2022 werd georganiseerd door een team van Schone Rivieren-vrijwilligers en beroepskrachten. Margreet Hermsen, Loes Verdonk, Roland van der Enden en Esther de Graaf nogmaals dank voor jullie vrijwillige inzet voorafgaand en/of tijdens de dag.